جوان آنلاین: روانشناسان و مشاوران در حالی قرار است به ما مشاوره دهند و به سلامت روانمان کمک کنند که خیلی وقت‌ها ممکن است این گروه خودشان هم از مشکلات روانشناختی رنج ببرند و نیازمند تراپی باشند! حالا در نظر بگیرید ما در شرایطی زندگی می‌کنیم که جدای از افرادی که در حوزه‌های مشاوره و روانشناسی تحصیل کرده‌اند، بسیاری از افراد هستند که به صرف سحرخیزی خود را در قامت یک روانشناس یا مشاور می‌دانند و در فضای مجازی و صفحات شبکه‌های اجتماعی به خصوص شبکه‌های مبتنی بر تصویر، کلینیک‌های زردشان را برپا کرده‌اند و مشاوره می‌دهند و پکیج می‌فروشند. این در حالی است که دکتر غلامعلی افروز، عضو هیئت علمی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران معتقد است باید در روند صدور مجوز فعالیت به سلامت روان مشاوران و روانشناسان توجه شود.
شاید تا همین چند سال پیش بسیاری از افراد حتی آنهایی که در زندگی‌شان مشکل داشتند و برای سر و سامان دادن به وضعیت خود نیازمند کمک گرفتن از یک مشاور یا روانشناس بودند، از مراجعه به این متخصصان ابا داشتند، چراکه احساس می‌کردند ممکن است به آنها انگ دیوانگی زده‌شود. حالا، اما اوضاع فرق کرده‌است. قیمت‌های نجومی خدمات مشاوره و روانشناسی اینگونه خدمات را مختص قشر ثروتمند جامعه و حتی برخی از سریال‌ها و فیلم‌ها در عادی‌سازی استفاده از خدمات مشاوره و روانشناس این امر را برای جامعه عادی کرده‌است و حتی گاهی اوقات این خدمات را خدماتی لاکچری جلوه می‌دهد. همچنان که بر اساس تعرفه‌های اعلام شده، تعرفه‌های خدمات روانشناسی و مشاوره سال ۱۴۰۴ برای ۴۵ دقیقه ارائه خدمت توسط کارشناسان ارشد پروانه‌دار ۵۰۳هزارو۵۰۰ تومان و توسط دکترای تخصصی پروانه‌دار ۶۲۰هزار تومان تعیین شده‌است. تعرفه‌ای که البته اغلب اوقات جنبه نمایشی دارد و در عمل ویزیت دریافتی از سوی مشاوران و روانشناسی مبالغی بسیار بیشتر و حتی چند برابر این مقدار است. هزینه‌های روانشناسی و لاکچری شدن این خدمات برای مردم، اما فقط یک روی این ماجراست. واقعیت تلخ دیگری که در این حوزه وجود دارد، فعالیت مشاورنما‌ها و همچنین مشاوران و روانشناسانی است که نه فقط مهارت لازم در این حوزه را ندارند، بلکه سلامت روان خودشان محل اشکال است!
توجه به سلامت روان مشاوران
طبق آمار‌هایی که علی فتحی آشتیانی، رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره داده‌است، تاکنون حدود ۳۳ هزار پروانه اشتغال ملی و تخصصی برای اعضای این سازمان صادر شده که ۱۰ هزار و ۵۰۰ مجوز از طریق درگاه ملی مجوز‌ها و ۲۳ هزار مجوز از طریق این سازمان صادر شده‌است. همچنین در سال ۱۴۰۳ حدود ۱۳ هزار پروانه فعالیت صادر شد و مابقی طی ۲۰ سال فعالیت این نهاد تخصصی صادر شده‌است.
به گفته رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره، این سازمان در سال ۱۴۰۳ در حوزه صدور پروانه ۱۵۶ درصد رشد داشته و ۴۰ هزار نفر عضو دارد که هنوز پروانه فعالیت ندارند.
از نگاه چهره‌های شاخص حوزه روانشناسی و مشاوره، اما لازم است برای صدور مجوز فعالیت روانشناسان و مشاورانی که قرار است سلامت روان جامعه را در دست بگیرند با دقت نظر بیشتری عمل شود. همچنانکه دکتر غلامعلی افروز، عضو هیئت علمی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه در تعداد روانشناس در کشور وضعیت مناسبی داریم، تأکید می‌کند: «باید در روند صدور مجوز فعالیت به سلامت روان مشاوران و روانشناسان توجه شود.»
روانشناسان زیر ذره‌بین
افروز با بیان اینکه روانشناسی مطالعه رفتار‌ها و چگونگی پدید آمدن این رفتار است، می‌افزاید: «روانشناسی در مرحله اول خود‌شناسی است.»
وی با تأکید بر اینکه روانشناسی باید بستر مطلوب برای رشد و شکوفایی وجود انسان‌ها را فراهم کند، نه اینکه بیماری‌ها را شناسایی کند، تصریح می‌کند: «روز روانشناس دو بعد دارد، یک بعد تقدیر و تشکر و بعد دیگر اینکه مشاور و روانشناس بررسی کند از روز روانشناس سال گذشته تاکنون چه کرده‌است؛ آیا توانسته به وظیفه خود عمل کند و تعرفه‌های قانونی را رعایت کرده‌است یا خیر؟»
افروز با بیان اینکه وجود طلاق و جدایی میان روانشناسان پسندیده نیست، تصریح می‌کند: «کسی که نتواند خودش را اصلاح کند، چگونه می‌تواند جامعه را اصلاح کند.»
رشد روند مشکلات روانشناختی در جامعه با تمام هزینه‌ها
نگاه نقادانه به حوزه روانشناسی و مشاوره آن هم از سوی اساتید و بزرگان این رشته، اما به دکتر افروز چهره ماندگار روانشناسی و مشاوره محدود نمی‌شود. حامد مصلحی، مدیر کل سابق دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت و عضو هیئت علمی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران هم با ارائه آماری از وضعیت روانشناسی در کشور می‌افزاید: «سالانه بیش از ۸۷۰ میلیارد تومان حقوق کارشناسان سلامت روان وزارت بهداشت است و معادل این مبلغ در وزارت علوم و قوه قضائیه نیز به عنوان مراکز مشاوره وزارت علوم و قوه قضائیه هزینه می‌شود، که همه این مراکز بالغ بر ۵/۱ همت هزینه می‌کنند.» وی با بیان اینکه گردش قانونی مالی حوزه روانشناسی در کشور نیز بالغ بر ۱۰ برابر این عدد است، خاطر نشان می‌کند: «سؤالی که وجود دارد، این است آیا این هزینه‌ها مشکلات جامعه را کاهش داده و سطح سلامت روان مردم را افزایش می‌دهد، یا خیر؟»
برخی مشاوران عامل طلاقند!
چند سالی هست که در میان سیل تئوری‌ها و نظریه‌ها و صفحات زردی که روز به روز هم بر تعدادشان افزوده می‌شود، گاهی اوقات چالش‌های حوزه مشاوره و روانشناسی فرصت خودنمایی یافته و از لابه‌لای اظهار‌نظر‌ها و اظهارات بزرگان این حوزه خودش را به سطح رسانه‌ها می‌رساند. هر چند اینگونه اخبار به سرعت در میان خبر‌های دیگر گم می‌شوند، اما شاید تلنگری جدی به حوزه روانشناسی و مشاوره باشند و کارکرد‌های این حوزه را به چالش بکشند. همچنان که پیش از این، ابراهیم فیاض، جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران مشاوران را عامل طلاق در جامعه شناخته بود! فیاض با اشاره به آمار بالای طلاق در جامعه تأکید کرد: «بسیاری از مردم به مشاوران مراجعه می‌کنند، با این حال آمار طلاق بسیار بالاست، به خصوص در نقاط بالای شهر که هزینه‌های زیادی برای مشاوره خرج می‌کنند، این آمار بیشتر است!»
به گفته وی در تجربه شخصی‌اش از همکاری با NGOهای مختلف فعال در این حوزه، موارد زیادی را به طور مستقیم مشاهده کرده که روانشناسان و مشاوران توصیه به طلاق کرده‌اند! انسیه خزعلی، عضو هئیت علمی دانشگاه الزهرا هم وقتی که در سمت معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور بود، بر نقش مشاوران در مسئله طلاق صحه گذاشت و گفت: «گاهی برخی مشاوران خود عامل طلاق هستند، بنابراین مشاوران باید آموزش دیده و مجرب باشند و تحت نظارت و ارزیابی قرار گیرند و اقدامات و فعالیت‌های این مشاوران رصد شود.»
مراقب انتخاب پزشک روان خود باشیم
آنچه مسلم است اینکه روانشناسی و مشاوره هم مانند هر رشته و مهارت دیگری نیازمند مطالعه و پژوهش است و توانمندی افراد در این حوزه با هم متفاوت است. به خصوص اینکه صرف تکیه و تأکید روی آموخته‌های این رشته‌ها که بر مبنای اصول جوامع غربی و از منایع آنها برگرفته شده‌است، نمی‌تواند برای نسخه‌پیچی در حوزه مشاوره و روانشناسی در جامعه دینی و ارزشی ایران پاسخگو باشد. پس از آنجایی که سلامت روان می‌تواند به اندازه سلامت جسم یا حتی بیشتر از آن مهم باشد، اگر بناست به مشاور یا روانشناس مراجعه کنیم، کمی با دقت‌تر انتخاب کنیم.
